KALMEN WEWRYK - Do Sobiboru i z powrotem

Przedmowa: Howard Roiter

Opracowanie naukowe: Steffen Hänschen | Andreas Kahrs

Tłumaczenie: Anita Borkowska

Copyright © Howard Roiter, 1999

Tytuł oryginału: Kalmen Wewryk. To Sobibor and Back. An Eyewitness Account. Edited, transcribed and translated from the Yiddish by Howard Roiter, Montreal: Concordia University Chair in Canadian Jewish Studies/Montreal Institute for Genocide and Human Rights 1999

Wersja niemieckojęzyczna z opracowaniem naukowym: Kalmen Wewryk. Nach Sobibor und zurück. Herausgegeben vom Bildungswerk Stanisław Hantz, bahoe books|Metropol Verlag 2020

Wydawca: Bildungswerk Stanisław Hantz (Kassel) Kassel oraz Stowarzyszenie „Studnia Pamięci” (Lublin)

ISBN 978-83-943104-4-8

Rok wydania: 2023 (Lublin)

„Jeśli przenieślibyśmy się do Chełma sprzed stu lat, nie sposób byłoby nie dostrzec wszechobecnej wielokulturowości oraz różnorodności etnicznej, religijnej i językowej na ulicach tego miasta. Prawie połowę mieszkańców miasta stanowili wtedy Żydzi, których obecność była nieodłącznym elementem krajobrazu miejskiego. Zatłoczone ulice, harmider na targu, modlitwy w synagodze i cotygodniowe wizyty gości podczas wieczerzy szabatowej to tylko część wspomnień z dzieciństwa Kalmena Wewryka – Polaka, Żyda, chełmianina. Niestety świat znany z dziecięcych wspomnień, a wraz z nimi wielokulturowy charakter przedwojennego Chełma, przestały istnieć wraz z nastaniem okupacyjnego terroru. (…)

Niniejsze świadectwo Kalmena Wewryka to obraz Zagłady chełmskich Żydów przedstawiony z perspektywy jednostki. Ocalały relacjonuje wydarzenia w taki sposób, jak je zapamiętał, nazywając przy tym swoje emocje oraz uczucia i wydając liczne opinie. Nie unika przy tym opisywania różnych skrajnych postaw, od aktów przemocy, po wszelkie formy wzajemnego wsparcia. (…)

Wspomnienia Kalmena Wewryka zostały po raz pierwszy opublikowane w języku angielskim w 1999 roku staraniem Howarda Roitera. Kanadyjski historyk Zagłady przeprowadził wiele rozmów z ocalałym i podjął się opracowania jego notatek sporządzonych w języku jidysz. Publikacja relacji w języku angielskim jest więc wspólnym efektem pracy Howarda Roitera i Kalmena Wewryka. Ponieważ nie jest znana treść ani miejsce ewentualnego przechowywania oryginalnych notatek sporządzonych w języku jidysz, wersję anglojęzyczną można uznać za pierwotną.

Oddajemy w ręce polskojęzycznego czytelnika relację żydowskiego mieszkańca Chełma, ocalałego z ośrodka natychmiastowej śmierci w Sobiborze. Dążąc do zachowania autentyczności osobistych wspomnień autora oraz możliwego unikania ingerencji w indywidualny i przez to niepowtarzalny charakter świadectwa, w większości przypadków zrezygnowaliśmy z umieszczania przypisów korygujących pewne niespójności między danymi podawanymi przez autora, a aktualnym stanem wiedzy historycznej. Pragniemy podkreślić, że wspomnienia ocalałego są przede wszystkim opisem jego indywidualnego doświadczenia i perspektywy, a nie wyłącznie źródłem historycznym czy też tekstem naukowym.”

(ze Wstępu autorstwa: Anity Borkowskiej, Doroty Bidy i Zbigniewa Lubaszewskiego)